GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG - AI GIÁO DỤC AI?

KỸ NĂNG SỐNG LÀ SAO NHỈ ?
Nói về đề tài "thời thượng" này, đã có khá nhiều bài viết và bản thân tôi cũng đã từng đề cập đến trên một số diễn đàn.
Thế nhưng, một lần nữa khi đọc được một cái tin ngắn trên báo Tuổi Trẻ, ngày 16/3/2009 nói về sự hình thành một Câu Lạc Bộ Giáo Dục Viên của những người làm Công Tác xã hội - và trong buổi ra mắt CLB này, các bạn GDV đã nêu lên một "thực trạng" là các em HSSV Việt Nam hiện nay thiếu trầm trọng kỹ năng sống, và cái trầm trọng hơn nữa là thiếu cũng trầm trọng đội ngũ GDV có thể "dạy" Kỹ năng sống KNS cho các em HSSV đang bị "dốt" về KNS kia ! Thì tôi chợt nhận ra rằng, cái thiếu trầm trọng nhất của mọi người (tức là cả các GDV dạy KNS và các em HSSV thiếu KNS) không phải là cái mớ kiến thức về KNS, mà là cái sự hiểu biết cơ bản nhất, đó là sự hiểu biết về chính Kỹ năng sống !
Các em HSSV thì có thể không biết KNS là cái mô tê gì, nhưng chính các GDV sẽ là người đi "dạy" KNS cho các em cũng chả hiểu gì về cái gọi là KNS !
Nói một cách chính xác hơn, là các GDV hiểu sai về KNS, vì chính các bạn đã được "truyền" cho sự nhận thức "lệch" về KNS ! Các bạn đã hiểu KNS như một bộ môn (Giống như Công dân giáo dục) hay có thể rộng hơn, là những kiến thức về các hành vi, thái độ, phản ứng mà một em HSSV cần phải biết !
Chính vì thế, các bạn GDV trong Câu lạc Bộ đó mới cho rằng, cần phải đào tạo một cách "quy mô " hoành tráng để cho ra lò một loạt các GDV am hiểu kỹ năng sống như lòng bàn tay mình, để tung ra bốn phương trời giúp cho tuổi trẻ Việt Nam biết thế nào là KNS !
Nhưng, KNS là cái gì mà ghê thế ?
Lật những tài liệu về KNS chúng ta được biết, ở mỗi quốc gia người ta quan niệm về KNS có phần khác nhau - còn ở Việt Nam thì chúng ta quan niệm KNS bao gồm các kỹ năng:
Kỹ năng tự nhận thức - Kỹ năng kiên định - Kỹ năng giao tiếp - Kỹ năng ra quyết định - Kỹ năng xác định giá trị - Kỹ năng đặt mục tiêu.
Chỉ có vậy, còn nếu muốn "tán" rộng ra nữa thì sẽ có :
1. Những kĩ năng sống cơ bản, cốt lõi (cần để định hướng đúng đắn cho tương lai và vận dụng vào trong mọi tình huống của cuộc sống)
- Kĩ năng tự nhận thức về bản thân
- Kĩ năng đặt mục tiêu phấn đấu cho bản thân
- Kĩ năng tự xác định giá trị
- Lòng tự trọng
- Kĩ năng giao tiếp
- Kĩ năng ra quyết định
- Kĩ năng giải quyết vấn đề
- Kĩ năng kiên định để an toàn
- Kĩ năng thuyết phục
- Kĩ năng thương lượng
- Kĩ năng giải tỏa cảm xúc, căng thẳng
- Kĩ năng tìm kiếm sự giúp đỡ, hỗ trợ
2. Những kĩ năng sống để phòng tránh những tệ nạn xã hội:
- Phòng tránh ma túy
- Phòng tránh thuốc lá, ruợu, bia
- Phòng tránh bị xâm hại tình dục trẻ em
- Phòng tránh HIV/AIDS
- Giải quyết mâu thuẫn tránh bạo lực
Nói một cách khác, một em HS/SV mà có được chừng này kỹ năng thì có 2 khả năng :
Trở thành một mẫu người lý tưởng vì sẽ thành công về mọi phương diện, và là một người hoàn hảo về mặt đạo đức, một người sẽ thành công trong bất cứ lĩnh vực nào... Tóm lại : đó là 1 siêu nhân !
Hóa ra các KNS sống là chuyện không tưởng à ?
Không phải vậy, những KNS này thực ra không có gì là ghê gớm cả, nhưng nếu đặt nó vào bối cảnh xã hội Việt Nam, mà đòi hỏi có được những GDV biết hết các KN này ( và cả nghệ thuật để truyền đạt cho người khác nắm bắt nữa ) và cũng đòi hỏi là các em HSSV có thể học tập được các kỹ năng này để vận dụng vào cho cuộc sống của mình ( vì vậy mới gọi là KNS) thì đó mới là điều không tưởng !
Tại sao lại như thế ?
Hãy cứ hình dung mà xem, các trẻ em VN được sinh ra trong những gia đình như thế nào? Đa phần là những gia đình có những nguyên tắc gia trưởng, bố mẹ nói thì con cái phải "chấp hành trước mà không có khiếu nại sau !" Có nghĩa là "bố mẹ đặt đâu con ngồi đó, muốn con học cái gì, làm cái gì, thậm chí là nói cái gì, ăn cái gì đều phải được bố mẹ cho phép - đều phải được bố mẹ định hướng " và như thế, làm gì các em còn khả năng tự nhận thức ! Làm gì các em có quyền đặt mục tiêu cho bản thân ? làm gì các em còn khả năng ra quyết định !
Còn về phía nhà trường ? Cái sự bát nháo trong giáo dục, tình trạng lạc hậu trong chương trình, sự áp đặt cái kiểu học : Thày đọc trò ghi, tình trạng học vẹt, phải thuộc lòng từng cái chấm cái phẩy trong các bài văn mẫu, thì các em HS làm gì còn khả năng thương lượng , làm gì để có thể giải tỏa cảm xúc ! Các em chưa tâm thần cả lũ, chưa stress hàng loạt đã là may lắm rồi !
Cuối cùng, với bối cảnh xã hội mà không ai tin nổi ai, không ai tin nổi những người có thẩm quyền, có trách nhiệm , không ai tin nổi vào những điều luật định chồng chéo, mâu thuẫn hàng loạt ! thì làm sao còn có những kỹ năng giao tiếp và tìm kiếm sự hỗ trợ ?
Nói tóm lại - Lý thuyết KNS không khó, lật sách ra đọc ào ào, học ào ào và áp dụng mọi thủ thuật để các em HSSV biết về KNS không khó, nhưng cái khó là làm sao các em có thể vận dụng được vào chính cuộc sống của mình ! Và nếu không thể vận dụng được thì làm sao có thể gọi là KNS cho được ?
Đó chỉ có thể gọi là những kỹ năng mong muốn sẽ có trong một ngày nào đó ở về phía cuối chân trời !
Và vì thế, việc đào tạo các GDV đi dạy KNS được coi là một trong những mơ ước khó có thể trở thành hiện thực ( nhưng nếu coi KNS là những bài học như kiểu công dân giáo dục thì lại là chuyện khác ) lúc đó thì cứ nghe những gì tôi nói, đừng nhìn những gì tôi làm và chỉ nên học những gì tôi dạy, còn làm thì ...tính sau !
Sài Gòn tháng 3/2009